هرتسفلد آلمانی از اولین باستانشناسانی بود كه در اواخر روزگار قاجار به ایران آمد و پس از چند سال حفاری و كاوش، توانست در اوایل سدهی اخیر مجوز رسمی كاوش علمی در تخت جمشید را از دولت وقت ایران دریافت كند. در سال ۱۳۰۳ كه هرتسفلد و همكارانش مشغول حفاری تخت جمشید بودند، دو عكاس ایرانی ، میرزا حبیبالله و میرزا محمدرحیم، معروف به برادران عكاس (كه بعدا با نام خانوادگی چهرهنگار شیرازی شناخته شدند)به درخواست هرتسفلد برای عكاسی از محل به كمك او میروند. تصویر تخت جمشید را پیش از ظهور صنعت عكاسی، سیاحان و نقاشان زیادی ترسیم كرده بودند و با آمدن این صنعت، تخت جمشید به یكی از سوژههای مهم عكاسان و سیاحان گذرنده از ایران بدل شد. ماجرای عكاسی عكاسان ایرانی، با شكایت هرتسفلد مبنی بر اینكه عكاسان ایرانی از روی عكسهای او كپی كردهاند و آنها را به نام خودشان فروختهاند، منتهی به نامهنگاریها و شكایاتی جنجالی شد و پای دولت را برای داوری دربارهی صدق و كذب مدعای باستانشناس آلمانی به میان كشید. آنچه در پی میخوانید تعدادی از این نامهنگاریها است.
برخلاف قانون و نظامات میباشد
وزارت داخله
مستر هرتسفلد متخصص آثار عتیقه در حین توقف خود در شیراز عكسهایی برداشته و دو نفر از عكاسان شیراز كه یك نفر از آنها موسوم است به میرزا حبیبالله شیرازی و برای كمك به مشارالیه دعوت شده بودند عمل كپیه و ظاهر كردن عكسها را در منازل شخصی خود انجام میدادند و در نتیجه موقع را غنیمت شمرده و صفحات متعدده از عكسهای ایشان را به اسم و عمل خود به معرض فروش درآورده. چون این امر بهكلی برخلاف قانون و نظامات میباشد مقتضی است به ایالت فارس و ادارهی نظمیهی شیراز امر شود كه صفحات شیشهی عكسهای فوقالذكر را توقیف نموده و به تهران ارسال دارند.
وزارت معارف
شبیه چند رقم عكس چاكر
مكن تغافل از این بیشتر كه میترسم / گمان كنند كه این بنده بیخداوند است
اعلیحضرتا، پدر تاجدارا
تقریبا از چهار ماه قبل دو نفر صاحبمنصب ادارهی جلیلهی نظمیه به عكاسخانهی چاكر آمده، جبرا و قهرا، كلیهی شیشههای عكس تخت جمشید كه از سی سال تاكنون جمعآوری نموده و چندین فقره به تخت جمشید رفته و عكس گرفته تماما گرفته و توقیف نموده، میگویند حسبالامر ایالت كه از وزارت جلیلهی داخله امر شده كه توقیف شود، چون دو سال قبل پرفسور آلمانی به تخت جمشید آمده و عكس گرفته و عكسهای شما شبیه به عكسهای پرفسور آلمانی شده است باید توقیف شود. دو عریضه به حضرت اشرف آقای رئیسالوزرا عرض كردم كه همینطور كه پرفسور آلمانی به تخت جمشید آمده و عكس گرفته، چاكر هم ده فقره به تخت جمشید رفته و عكس گرفته و اكنون كه چند رقم عكس چاكر شبیه به پرفسور آلمانی شده، باید تمام شیشههای عكس چاكر توقیف شود. ابدا جواب عریضهی چاكر مرقوم نفرمودند و اكنون به آستان مقدس اعلیحضرت ملتجی شده كه امر مقرر فرمایید كه شیشههای عكس چاكر از توقیف خارج شود.
چاكر آستان معدلتاساس، میرزا محمدرحیم عكاس از شیراز
ادامهی این مطلب را میتوانید در شمارهی هشتادوسوم، آذر ۹۶ ببینید.
اسنادی از باستانشناسی در ایران (حفریات، عتیقات و بناهای تاریخی)، احمد مسجدجامعی و دیگران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: ۱۳۸۰.