در تهراني که هنوز خیلی از عمر پایتختی‌اش نمی‌گذشت، رمضان را فقط روزه‌داری خاص نکرده بود، تغییر روش زندگی مردم هم این ماه را خاص مي‌كرد. گاهی این تغییر آن‌قدر زیاد بود که جای شب و روز برای بعضی‌ها عوض می‌شد. آدم‌هایی بودند که در طول روز استراحت می‌کردند و از دم غروب تا سحر بیدار بودند و مشغول کار و گردش و دیدوبازدید و خریدوفروش.
ماه روزه، کسبه و تجّار و صاحبان صنایع و حرف مختلف تولیدی اجناس‌شان را از نزدیکی‌های غروب در جاهای پررفت‌وآمد بساط می‌کردند و گاهی تا خود سحر چراغ‌شان خاموش نمی‌شد. مردم هم برای فال و تماشا چند ساعتی در این بازار قدم می‌زدند، روزه باز می‌کردند، بگو و بخند داشتند، خریدی می‌کردند، و شاید بعد از صرف سحری از شلوغی و شور و حال بازار دل می‌کندند.
حجره‌های حرم امام‌زاده زید و سرای اتابکیه اولین جاهایی بودند که این بازارها در آن‌ها رواج یافتند و بعد از ساخته شدن سبزه‌میدان، آن‌جا محل اصلی بازار رمضان شد. نزدیکی سبزه‌میدان به ارگ سلطنتی موجب شده بود هرساله شاه و درباریان هم در این بازار تفرجی کنند و پولی خرج کنند.
تعدادی از یادداشت‌های روزنامه‌ی وقایع اتفاقیه مربوط به چنین ایام و حال و هوایی است. ايامي كه از اتفاق و البته تطابق سنواتي بي‌مشابهت با طرح اذان تا اذان اين روزهاي ما نيست. ماه رمضان‌هايي كه قسمت و حال و هوايشان به تابستان افتاده و شب‌زنده‌داري روزه‌داران.
دارالخلافه‌ی طهران
پنج‌شنبه ۳ شهر رمضان ۱۲۳۰ شمسي
در این اوقات که ایّام ماه رمضان‌المبارک و زمان عبادت اهل اسلام است، علما و عبّاد در مساجد و منابر به موعظه‌ی خلق و ترغیب آن‌ها به پرستش خداوند یگانه اشتغال دارند. به جهت آنکه روزها بلند و حین گرمای تموز است و ضعف و عطش به روزه‌داران تاثیر می‌نماید، تا قریب به ظهر مردم در منازل خود به استراحت مشغول‌اند و از ظهر تا عصر در مساجد به عبادت قیام دارند و از عصر تا غروب آفتاب به جهت مشغولیّت در امام‌زاده زید جنب بازار و کاروان‌سرای اتابکیّه که کسبه اسباب و ظروف و قطعات چیده‌اند، به دادوستد و تفرّج به شام می‌رسانند.
پنج‌شنبه ۱۷ رمضان ۱۲۳۰ شمسي
در این ایّام ماه رمضان‌المبارک چهل باب مسجد به جهت عبادت خلق دایر است. هم‌چنین پیش‌طاق‌های حجرات امام‌زاده زید جنب بازار و سرای اتابکیّه را در این ایّام روزه خوب بسته‌اند و آنچه اسباب تحفه و قطعه که در این شهر به هم می‌رسیده و از سایر ولایات آورده‌اند همه را آورده در پیش روی حجرات چیده‌اند از جمله دو حجره‌ی چینی عمل تهران و دو حجره‌ی بلور قم است که بسیار خوب رسانده‌اند، که به بعضی مشتبه می‌شود که آیا ظروف این ولایت است یا مال فرنگستان. و الحق در هیچ سالی به این زینت و آراستگی نبود. از غرایب اینکه در روز شدّت باد نصف چادرپوش امام‌زاده پاره شد و بر روی اسبابی که از بلور و بارفتن و غیره چیده بودند افتاد. به قدر صد دینار ضرر به کسی نرسید.
پنج‌شنبه ۶ ماه رمضان ۱۲۳۱ شمسي
چون این اوقات ماه مبارک رمضان و ایام طاعت و عبادت اهل اسلام است، از نظم اُمنای دولت قوی‌شوکت علیّه بعضی ملاهی و مناهی که از الواط و اراذل ناس در زمان‌های سابق در ماه مبارک رمضان و غیره ملاحظه می‌شد، در این ایّام به‌کلّی متروک و منسوخ است و کسی را قدرت و یارای خلاف قاعده و شرارتی نیست. کسبه و اصناف از هر قبیل نفایس و اَقمشه و اَمتعه و ظروف و اَوانی و قطعات و صنایع و بدایع چیده‌اند و موافق سال قبل فضای صحن و ایوان‌های حجرات را به بلورآلات و غیره آرایش و زینت داده‌اند و فی‌الحقیقه اسباب مشغولیت است، مشغول تفرج و تماشا و دادوستد روز را به شام برسانند.
پنج‌شنبه ۱۳ رمضان ۱۲۳۱ شمسي
چنان‌چه در روزنامه‌ی هفته‌ی گذشته نوشته شده است این ایّام متبرّکه‌ی ماه صیام و اوقات طاعت و عبادت اهل اسلام است، علمای اعلام و فضلا و سادات و ذوی‌الاحترام در مساجد و منابر به ترویج دین مبین اقدام دارند. از قرار روزنامه‌ی شهر که می‌نویسند در شصت مکان به اسم و رسم پیش‌نماز ایستاده و نماز جماعت می‌شود و سکنه‌ی دارالخلافه از وضیع و شریف تا اَعالی و اَدانی در نهایت آسودگی می‌باشند و انواع ماکولات و میوه‌جات کمال وفور و ارزانی را دارد. و شب‌ها تا وقت سحر چنان‌چه معمول است مردم به مساجد و حمّام‌ها و دیدوبازدید به خانه‌های یکدیگر و زیارت و تفرّج مشغول هستند.
پنج‌شنبه ۲۰ رمضان ۱۲۳۱ شمسي
در روز شنبه پانزدهم این ماه مبارک، موکب همایون اعلی‌حضرت پادشاهی از قصبه‌ی نیاوران به دارالخلافه‌ی طهران به جهت تفرّج و تماشای نفایس و بلورآلات و قطعات که تجّار و اصناف در پیش روی حجرات و صحن مقدّس حضرت امام‌زاده زید علیه رحمه چیده‌اند، تشریف‌فرما گردیدند و بسیاری ملتزم رکاب بودند. و اصناف و صنعت‌کاران قطعه و چیز تازه‌ای که داشتند به معرض حضور درآوردند و هرکدام که مقبول و مستحسن نظر اقدس همایون افتاد خریداری فرمودند و فی‌الحقیقه آن روز روز شادمانی و خرسندی تجّار و اصناف و کسبه‌ی آن‌جا بود که مبالغ کلّی بلورآلات و اسباب قطعه از هر قبیل و قماش از آن‌ها ابتیاع فرمودند.
ادامه‌ی این مطلب را می‌توانید در شماره‌ی شصت و ششم، خرداد ۹۵ ببینید.
