برخی نظیر مخبرالسلطنه هدایت، خودشان كتابخانه‌های مفصلی در منازل اعیانی‌شان ترتیب داده بودند كه مجلات اروپا را هم آبونه بود، برخی هم مانند لسان‌الملك اول سپهر، با مجوز شاه از كتابخانه‌ی مخصوص دربار و كتاب‌های خطی و جدید آن استفاده می‌كردند. با رشد فزاینده‌ی مطبوعات و صنعت نشر كتاب، دیگر نمی‌شد به همه‌ی آنچه منتشر می‌شد دسترسی داشت. از طرفی با تشكیل مدارس و بار آمدن نسل نواندیشِ باسواد، نیاز به محلی بود كه مراجعین بدون پرداخت هزینه های زیاد به كتاب و مجله و روزنامه دسترسی داشته باشند و بتوانند در سكوت و آرامش مطالعه كنند. این‌طور بود كه نخستین قرائت‌خانه‌ها در ایران شكل گرفت. قرائت‌خانه كتاب را همگانی می‌كرد و روزنامه خواندن را به دغدغه‌ای در میان مراجعان بدل می‌نمود.
كتاب‌ها و نشریات این قرائت‌خانه‌ها را بانیان آن‌ها و مدیران جراید و انتشاراتی‌ها تازه‌پا تهیه می‌كردند و استقبال مراجعان، تعدادی از مدیران قرائت‌خانه‌ها را بر آن داشت تا خودشان هم دست به انتشار كتاب و مطبوعات بزنند و صنعت نشر بدین واسطه تكانی بخورد. افزایش محبوبیت قرائت‌خانه‌های عمومی در بین مردم، بسیاری از اهالی فضل و فرهنگ را به تاسیس کتابخانه های جدید برانگیخت که در ادامه برخی از نخستین آگهی‌های تبلیغاتی این قرائت‌خانه‌ها را می‌خوانید.
قرائت‌خانه‌ی باقریه‌ی قم
آقای حاجی متولی‌باشی قرائت‌خانه‌ای به اسم قرائت‌خانه‌ی باقریه مجاناً افتتاح فرموده، انواع و اقسام کتب تاریخی و اخلاقی و حقوقی و رمان و غیره حاضر فرموده و عموم روزنامه‌جات که به فارسی طبع می‌شوند برای قرائت‌خانه‌ی مزبور آبونه شده، حیاط مخصوص و مستخدمین متعدد و مصارف معینه برای این کار معین نموده و تمام را از جیب خود متحمل هستند. روز شنبه هشتم شهر صفر با دعوت معاریف اهل قم قرائت‌خانه‌ی مزبور افتتاح شد. خوب است در این صورت که جناب معظم این اقدام را فرموده و همچو مخارجی را تحمل می‌کنند، اهالی قم هم از رفتن و خواندن مضایقه نکنند.
روزنامه‌ی ایران نو، ش ۱۵۰، ۱۶ اسفند ۱۲۸۸
قرائت‌خانه‌ی عمومی کرمان
بنا به دعوتی که از طرف امین معارف برای افتتاح قرائت‌خانه‌ی عمومی که اول افتتاح با معارف و علوم است در خلوت صادق‌خان وکیل‌الملک تمام روسای دوایر دولتی و اعیان علما و تجار از هر طبقه و جمعی از شاگرادن مدرسه‌ی نصرت ملی با فرم مخصوص و کیف‌های حمایل و طرز بسیار خوش با نمایشی حاضر بعد از صرف چای و شربت و قلیان آقای میرزا غلام‌علی‌خان، امیر معارف اوقاف، نطقی فصیحانه فرمودند و نیز نصرت‌السلطان نایب‌الایاله با بیانات کافی اظهار داشتند برای قرائت‌خانه کتابخانه هم لازم است و مبلغ پنجاه تومان دادند. ششصد و نودوسه تومان و پنج‌هزار نقد و نوزده جلد کتاب حاضر شد، امیدوار است روزبه‌روز بر ترقی معارف افزوده شود.
روزنامه‌ی ایران، ش ۲۲۳، ۱۵ خرداد ۱۲۸۹
قرائت‌خانه‌ی عمومی رشت
از قرار خبری که کتبا به اداره رسیده یک باب قرائت‌خانه در رشت تاسیس و ایجاد شد. مدیر مسئول و موسس گرامی آن جناب آقای میرزا محمدصادق به این خدمت شایانی که در توسعه‌ی دایره‌ی معارف وطنیه فرموده‌اند تبریک گفته و دوام آن بقعه‌ی مقدسه را به‌واسطه‌ی همراهی و مساعدت معارف‌پرستان از ساخت فضل حضرت باری تعالی عز اسمه خواهانیم. وکالت جریده‌ی آفتاب نیز فعلا بر عهده‌ی مدیر محترم آن قرائت‌خانه خواهد بود.
روزنامه‌ی آفتاب، شماره‌ی ۲۵۹، ۲۷ مرداد ۱۲۹۳
قرائت‌خانه‌ی گلبهار اصفهان
انجمن قرائت‌خانه‌ی گلبهار اصفهان نظر به اینکه هفت ماه از افتتاح قرائت‌خانه‌ی گلبهار می‌گذرد و در اعلانات اولیه‌ی قرائت‌خانه بعضی جرایدی که به‌تازگی در مرکز ولایت به طبع رسیدند و ذکر نشده، محض مزید اطلاع خوانندگان بشارت می‌دهد که تمام جراید داخله مرتبا و مستقیما و مجانا به اسامی ذیل به قرائت‌خانه می‌رسد: از همدان اتحاد؛ از تهران شورا، ارشاد، رعد، اطلاعات، تنبیه درخشان، ایران امروز، یومیه و هفتگی عصر جدید، نوبهار؛ از قزوین رعد، جریده‌ی قزوین؛ از خراسان توس؛ از یزد مخبر یزد، جراید شهری؛ از اصفهان زاینده‌رود، مفتش، ترجمه‌ی یومیه‌ی اخبار رویتر، و بعضی جراید خارجه به لسان عربی و انگلیسی و روسی و فرانسه و حبل‌المتین و پنج‌هزار کتب علمی و تاریخی و رمان و اخلاقی و غیره موجود است و به هیچ اسم و رسم دیناری از واردین دریافت نخواهد شد. از آقایان محترم متمنی است بیش از پیش معارف‌پروری فرموده، از صبح الی دو ساعت و نیم از شب گذشته تشرف ارزانی دارند. انجمن گلبهار اصفهان.
روزنامه‌ی ارشاد، ش ۳۲، یکم اسفند ۱۲۹۳
قرائت‌خانه‌ی آستارا
قرائت‌خانه‌ی ملی آستارا که به همت عموم معارف‌پروران و خصوص حزب دمکرات آستارا در سال گذشته پس از خروج از منگنه تاسیس شده، اینک موفق به رفع نواقص داخلی گردیده است. از عموم کارکنان جریده که به افتخار این قرائت‌خانه و اتمام دانش‌پژوهی جریده ارسال فرموده‌اند سپاسگزاری می‌شود.
از عموم مباشرین توزیع جراید درخواست می‌شود که در رساندن جریده به این قرائت‌خانه که به‌واسطه‌ی تعداد مراکز تمدن احتیاجش به جراید عیان است، اهتمامات کافی نمایند.
کتب نافعه از هر کسی به هر زبانی باشد با کمال امتنان پذیرفته و در کمیسیون علمی خود به افتخار دهنده‌ی آن، ثبت و صورتی هم به وسیله‌ی جراید محلی از ایشان منتشر می‌کند. آدرس: آستارای ایران، قرائت‌خانه‌ی ملی آستارا
روزنامه‌ی ارشاد، ش ۱۳، ۲۹ آذر ۱۲۹۶
ادامه‌ی این مطلب را می‌توانید در شماره‌ی هشتادودوم، آبان ۹۶ ببینید.
* قرائت‌خانه‌های ایران از آغاز تا سال ۱۳۱۱ شمسی، به كوشش مسعود كوهستانی‌نژاد، مركز مطالعات و تحقیقات رسانه: ۱۳۸۲.
