روزنامهها که راه افتادند، دانش مردم از شهر و کشور خودشان گرفته تا تمام دنیا بسیار بهروزتر و متنوعتر شد. سابق بر این اگر مردم چیزی میخواندند و آگاهی و دانشی مییافتند، اغلب از راه شنیدن و خواندن اخبار جهانگردان و سفرنامهنویسان بود اما روزنامهها هفتهبههفته و ماهبهماه از اقصی نقاط دنیا میرسیدند و مردم با موضوعات و مسائل رنگارنگی آشنا میشدند: نام و مشخصات دقیقتر و واقعیتر شهرها و کشورها را میآموختند، میدانستند در کجای دنیا کدام دولت با آن یکی در جنگ است، شرح حال رجال نامدار دنیا را میخواندند، اخبار روزمره و وقایع اتفاقیه و یومیهی دنیا را میشنیدند و خلاصه آرامآرام دانش بالنسبه واقعی و چندسویهای از روزگارشان به دست میآوردند.
روزنامهی وقایع اتفاقیه هم بهعنوان پایهی اصلی روزنامهنگاری ایرانی، کارش را به این شکل پیش میبرد که در بخشی از روزنامه، اخبار داخلی را پوشش میداد، اعم از اخبار دربار و درباریان تا اخبار جاری شهرها و ولایات دور و نزدیک و در بخشی دیگر، گردانندگان روزنامه اخبار دنیا را از روزنامهها و نشریاتی که از اروپا یا احیانا آمریکا به دستشان میرسیدند، گزیده و ترجمه میکردند و اخبار هر کشور را در قسمتی جدا پوشش میدادند. فرانسه از کشورهایی بود که از همان آغاز به دلایل مختلف، اخبارش مورد توجه ایرانیها بود. از اخبار سیاسی آن گرفته که زمان راهاندازی و رونق وقایع اتفاقیه با ماجراجوییهای ناپلئون سوم و در نهایت سقوط او همزمان شده بود، تا اخبار مختلف فرهنگی و اجتماعی و حوادث جاری فرانسه؛ از ساخت یک عمارت عالی گرفته تا افتتاح نمایشگاهی بینالمللی یا انتشار کتابی خاص. همگی تا جایی که جذابیتهایی برای خوانندهی ایرانی داشت، ترجمه میشد و در روزنامه بازتاب مییافت. ایرانیهای زباندان هم که بیشتر از راه زبان فرانسه اخبار را میخواندند و دنیا را میشناختند، توجهشان به اخبار فرانسه و نشریات فرانسوی بیشتر از باقی زبانها بود. جنس اخبار هم گاهی حتی با معیارهای امروزی زیادی لوکس است و نشان از ذائقهی روبهرشد طبقات دانشآموخته و احیانا فرنگرفتهی آن روزگار ایران دارد. در ادامه برخی از اخبار متنوع آن روزهای فرانسه را میخوانید.
ساعت به ترکیب غریب
شخصی در ولایت فرانسه ساعتی ساخته است به ترکیب غریب. نُه دایره دارد و در این دوایر ساعات و دقایق و ثانیه و حساب روز و حساب ربع سال و حساب سالها و حساب صد سال و حساب ماههای شمسی و ماههای قمری را معلوم میکند و در هر ساعت که زنگ میزند، تصویر حضرت عیسی با جمعی از ملائکه بیرون میآیند.
ش ۲۰، پنجشنبه نوزدهم شعبان ۱۲۶۷ (۲۹ خرداد ۱۲۳۰ شمسی)
کارخانهی چینی پاریس
در پاریس پایتخت فرانسه کارخانه دارند از چینی که سور مینامند که بهترین چینیهای فرنگستان در آنجا ساخته میشود و مال دولت است. در این روزها لوی ناپلیان رئیس دولت جمهوریهی فرانسه چند دسته از چینیهای ممتاز خوب کارخانهی مزبور به جهت سلطان عبدالمجید به اسلامبول فرستاده است.
ش ۲۶، پنجشنبه دوم شوال ۱۲۶۷ (۹ مرداد ۱۲۳۰ شمسی)
در پاریس امتحان نماید
در یکی از روزنامههای فرانسه که لاپاطِری مینامند نوشتهاند که شخصی چیزی ساخته است که آدم با آن مثل مرغ پرواز نماید و ادعا میکند که به قدر کبوتر و مرغهای دیگر میتوانم بپرم. دو بال بزرگ مانند بال مرغ ساخته است و این دو بال را با چرخی که به دست میگرداند حرکت میدهند. دختر این شخص با این اسباب چند وقت پیش از این قدری به هوا رفته بود. حالا میخواهد در پاریس امتحان نماید ولکن هیچکس باور نمیکند که این شخص بتواند طوری بپرد که به کار بیاید و چنین میدانند که در سر این کار آخر گردنش خرد و شکسته خواهد شد و نوشتهاند که اگر هم بتواند بپرد معلوم نیست که نفعش بیشتر از ضررش باشد. زیرا که دزدان نیز با این اسباب به بالای خانههای مردم خواهند آمد. آن وقت گزمهها و مستحفظین در هوا باید عقب دزدان بپرند و مانند بازها که در هوا مرغها را میزنند آنها نیز دزدان را بزنند.
ش ۳۲، پنجشنبه چهاردهم ذیقعدهی ۱۲۶۷ (۱۹ شهریور ۱۲۳۰ شمسی)
تجارت فرانسه از روناس
در روزنامههای فرانسه نوشتهاند در خصوص حاصل آن ولایت که حاصل غلهی امسال کم آمده و به فراوانی سالهای پیش نبوده، حاصل میوهجات خوب بوده است مگر انگور که تاک او را آفت زده و حاصلش را خراب کرده بوده است. یک تجارت بزرگ مملکت فرانسه از روناس است و در این اوقات از این روناس زیاد به عمل آوردهاند و قیمتش تنزل کرده است که به جهت زارعین منفعت نمیکند.
ش ۴۳، پنجشنبه سوم صفر ۱۲۶۸ (۷ آذر ۱۲۳۰ شمسی)
ادامهی این مطلب را میتوانید در شمارهی هشتادوپنجم، بهمن ۹۶ ببینید.
روزنامهی وقایع اتفاقیه، جلد اول: شمارههای ۱ تا ۱۳۰، کتابخانهی ملی جمهوری اسلامی ایران: ۱۳۷۳.
