ادبیات هم‌قدم با تاریخ از دوره‌های مختلف زمانی عبور کرده، با آن‌ها تغییر کرده و شکل عوض کرده و فرم‌های مختلف به خود گرفته. در هر دوره به اقتضای نیاز و سلیقه‌ی مردم، شکل خاصی از ادبیات رایج‌تر بوده؛ گاهی شعر، گاهی رمان و گاهی داستان کوتاه. در متن پیش‌رو، نجیب توسون نویسنده و پژوهشگر ترک از سرگذشت ادبیات ترکیه و به‌ویژه سیر تغییرات در داستان کوتاه معاصر نوشته است.
پیش از این‌که به ریشه‌های تاریخی داستان کوتاه بپردازیم، باید بگوییم در قرن اخیر نثر در ادبیات ترکیه گنجینه‌ای غنی گرد آورده است که بسته به آهنگ زمان، وجود نویسنده‌های تاثیرگذار در دوره‌های مختلف زمانی، حوادث تاریخی و اجتماعی گاه درخشان و پرنور بوده است و گاه معمولی و راکد. داستان‌نویسی نیز همین سرگذشت را داشته و مسیر تکامل را گاه گسسته و لنگ‌لنگان، گاه پیوسته و خلاقانه پیموده است.
داستان‌نویسی ترکیه از لحاظ فرم هم هویت و صدای اصیل خویش را دارد هم وارث داستان‌نویسی دنیا است. مثلا می‌توان تاثیر نویسنده‌هایی چون موپاسان و چخوف و گرایش به کافکا، جریان سیال ذهن، اگزیستانسیالیسم، سوررئالیسم و پست‌مدرنیسم را در داستان‌نویسی ما دید.
تاریخچه‌ی داستان کوتاه
دهه‌های ۵۰، ۷۰ و ۸۰ میلادی نقاط عطف داستان‌نویسی ترکیه است، چون منابع غنی داستان‌نویسی ما مربوط به این سه دوره‌اند. در دهه‌ی ۵۰ شاهد جریان اگزیستانسیالیسم در داستان‌نویسی ترکیه هستیم. فیاض کایاجان، دمیر اوزلو، لیلا اربیل، اردال اوز، فرید ادغو، اورهان دورو، عدنان اوزیال‌چینر، اونات کوتلار و بیلگه کاراسو در این گروه جای دارند. ویژگی اصلی این نسل از داستان‌نویسان استفاده از زبان سمبلیک است. آن‌ها نیز مثل شاعران دورهی دوم نوگرایی بیان پراستعاره را ترجیح داده و از عناصر سوررئالیسم در داستان‌های خود استفاده کرده‌اند.
نسل دهه‌ی ۵۰ که آوانگاردیسم را در پیش گرفته بودند از نویسندگانی چون کافکا، کامو، جویس، بکت و فاکنر الهام گرفته‌اند و مکان داستان‌هایشان برخلاف نسل پیش، نه روستا، که شهر بوده و به دغدغه‌های انسان افسرده‌ی شهرنشین پرداخته‌اند. این داستان‌نویسان قصد داشتند با دنبال کردن راهی که سعید فاییک شروع کرده بود فردیت را ارتقا بخشند و داستان‌نویسی را به حد قابل ارائه در سطح جهانی برسانند. از این رو برخی صاحب‌نظران دهه‌ی ۵۰ را آغاز داستان‌نویسی مدرن می‌نامند.
دهه‌ی ۷۰ دورهی اشغال و جنایات سیاسی در ترکیه است، یعنی زمانی پرآشوب که ترور و خشونت بر همه‌چیز از جمله ادبیات تاثیر گذاشت، در نتیجه فاصله‌ی سیاست و هنر کم شد و با ایفای نقش هنرمندان در این مبارزات، مفاهیمی چون سوسیالیسم و رئالیسم اجتماعی مطرح شد. داستان‌نویسانی که به این مفاهیم گرایش داشتند در داستان‌هایشان به کارگران، زحمتکشان و فقرا پرداختند. زبان داستان‌های این دوره تند و تلخ و گزنده است.
ادامه‌ی این مطلب را می‌توانید در شماره‌ی هشتادوهفتم، اردیبهشت ۹۷ ببینید.
