داستان

از وقتی مادر اجازه داد من و برادرم فرخ برویم قبرستان، خاکِ مرده را شناختم. خاک مرده یعنی حق نداری بعد از قبرستان کفش‌ و جوراب‌هایت را ببری توی خانه. پاچه‌ی شلوارت را اگر خاکی بود خوب بتکانی و اگر گلی بود، شلوار را همان‌جا پشت در دربیاوری و دست‌ها را همان‌جا توی دست‌شویی جلوی در بشویی، با صابون و چندبار. بقیه‌اش دیگر خیالات خودم بود. هر مورچه‌ای توی قبرستان می‌دیدم فکر می‌کردم گوشت تنِ‌ مرده‌ای را گاز‌ زده که این‌طور قبراق و تندوتیز، سنگ‌وکلوخ‌ها را بالاوپایین می‌رود. گزارش‌های قتل را که می‌خواندم بوی تند پماد ویکس و اُکالیپتوس توی دماغم می‌پیچید و تصورم از شب‌های قبرستان ترسناک بود. فرخ را نمی‌دانم اما خودم باورم نمی‌شد که رفته بودم توی غسال‌خانه و منصور را آن‌طور لغزان و ماهی‌وار روی سنگ‌ سفید دیده بودم. آن شب همه‌‌ی پرهیز و ترسم از مرگ و حاشیه‌هایش یک‌هو آمدند نشستند جلوی رویم و به‌شان دست زدم و حتی خاک‌شان کردم. فکر می‌کردم چون منصور با همه فرق می‌کند، لابد مثلا روی سنگ غسال‌خانه می‌خندد یا اتفاق عجیب‌وغریب دیگری می‌افتد که باعث می‌شود دیگر مرگ برایم ترسناک نباشد. شاید هم فکر می‌کردم وظیفه دارم تا دم آخر وکالتش کنم.

خاک را صاف کردند. انگار قرار بود منصور شوخی‌اش بگیرد و بخواهد دستی پایی چیزی‌اش را نشان بدهد. از جمعیتِ کوچکِ حلقه‌زده دور مزارش، یکی شمع‌ها را روشن می‌کرد که هی باد می‌زد و خاموش‌شان می‌کرد و او باز روشن‌شان می‌کرد. یکی سینی حلوا را می‌گرداند، با نگاهی که سعی می‌کرد هم غمگین باشد هم مهربان. یکی هم حلقه‌های گل را جابه‌جا می‌کرد و نزدیک‌تر می‌گذاشت. خواهر منصور ساکت نشسته بود و بادقت گل‌ها را پرپر می‌کرد. فرخ هم مثل من کمی دورتر از جمع ایستاده بود و دستش زیر چانه بود و جایی دور را نگاه می‌کرد. صبر کردم تا نگاهش به من افتاد. دو انگشت‌ اشاره و میانی‌ را چسباندم به لبم، او هم لبه‌ی کتش را باز کرد و با انگشت جیب بغل پیراهن سیاهش را نشان داد. فرخ از آن‌ور و من از سمتِ دیگر راه افتادیم و کمی جلوتر به‌هم رسیدیم. از روبه‌رو عده‌ای فریاد می‌کشیدند و لااله‌الاالله‌گویان جلو می‌آمدند. انگار داشتند به‌مان حمله می‌کردند. دست فرخ را کشیدم و باز بردم توی یکی از قطعه‌ها. گفت: «گم نکنیم.»

«منصور رو؟»

نگاهم کرد. نگاهش کردم. هردو زدیم زیر خنده. پاکت را گرفت جلویم. با سر انگشت ضربه‌ای کوتاه زدم روی دستش و یک نخ برداشتم. همان‌وقت بود که دگمه‌سردست‌هایش را دیدم. آمدم بگویم «چه ‌غلطا» که فندک روشن را جلوی ابروهایم گرفت. سرم را کشیدم عقب. کام گرفتم و دودش را دادم بیرون و دیگر دیر شده بود که بگویم «چه ‌غلطا»، سرم پایین بود و می‌دیدم که فرخ چطور کفش سیاه براقش را که خاک مرده رویش نشسته بود، لابه‌لای سنگ قبرها می‌گذارد. مثل ماشینی که لایی می‌کشد. یک قدم صبر کردم و دیدم برای این‌که پایش را روی سنگ‌ها نگذارد یک طورِ مسخره‌ای راه می‌رود. خندیدم. برگشت. «چته تو امروز. نگفتم نرو تو غسال‌خونه؟ ‌تماشا داره آخه؟»

«چه ربطی داره. آخه تو چرا پات رو نمی‌ذاری رو قبرا. لایی می‌کشی؟»

«خوبه مثل تو الاغ پام رو بذارم رو سروکله‌ی مرده‌ها؟»

«اگه منصور زنده بود حالا چی می‌گفت.»

«به چی، چی می‌گفت؟»

«فرخ جنتلمن.»

حوصله‌ی حرف‌های جدی نداشتم. هوا خیلی خوب بود و حیفِ حال‌وروز خوشم که به‌هم بخورد. حالم عجیب خوب بود. سرخوش بودم. مثل همیشه‌ای که منصور وسط جمع بگو‌و‌بخند می‌کرد و سرخوش بودیم. فرخ سیگارش را زیر پایش خاموش کرد بعد خم شد ته‌سیگار را برداشت و توی یک دستمال کاغذی پیچید و نوک انگشت‌هایش را با همان دستمالِ مچاله‌شده پاک کرد. نفس بلندی کشید بعد پرسید: «به شکوفه‌خانوم خبر دادن؟»

گفتم: «وقتی به تو گفتن، به زنش نگن؟» و خندیدم.

«زهرمار… چقدر می‌خندی تو.» دستمال مچاله را انداخت توی سطل و گفت: «یه‌کم جدی باش فرهاد. تو دلت براش نسوخت؟ توی تنهایی، بدون زن‌و‌بچه‌اش. این‌قدر غریب. اونم کی؟ منصور.»

قیافه‌ی فرخ خیلی حق‌به‌جانب بود. ترجیح دادم فقط لبخند مطمئنی بزنم تا یادش بیاید به‌خاطر موقعیتم چیزهای بیشتری می‌دانم. یک رقابت پنهانی بین جوان‌های فامیل بود که به منصور نزدیک‌تر شوند. طوری که منصور وسط تعریف کردن‌هایش توی جمع بکوبد پشت‌شان و بگوید: «مگه نه؟» بعد آن‌ها با قهقهه‌ی بلندی به بقیه فخر بفروشند. از چشم بقیه من برنده‌ی این رقابت و نزدیک‌ترین آدم به منصور بودم چون وکیلش بودم و فکر می‌کردند که سیاهه‌ی همه‌چیزِ دار و ندارش را تا وصیت‌نامه‌اش می‌دانم.

جمع که می‌شدیم خانه‌شان، منصور آواز می‌خواند و همه باهاش دم می‌گرفتند. وقت‌هایی هم از خاطراتش می‌گفت. می‌گفت بیست‌سالش بوده که فرمانده‌ی ترابری سنگینِ قرارگاه شده و همه‌ی راننده‌های کامیون و ماشین‌های سنگین زیردستش بودند. می‌خندید و می‌گفت: «روزای حمله مثل گنجیشک می‌شدن. اون‌همه سیبیل‌کلفت قلچماق.» و یک هو ساکت می‌شد و زل می‌زد به دورترها. زیاد توی این‌طور خاطره‌هایش نمی‌ماند و با لطیفه‌ای سر و ته قضیه را به‌هم می‌آورد و همه بلندبلند می‌خندیدیم، آن‌قدر که گاهی صدای شکوفه‌خانم را نمی‌شنیدیم که داشت از اتاق دیگری صدایش می‌کرد. منصور دست‌وپایش را جمع می‌کرد و می‌رفت. بعد که می‌آمد، با سرفه‌ی کوتاهی دوباره ماجرای خنده‌دار دیگری را با حرکت دست‌هایش اجرا می‌کرد اما این‌بار آهسته‌تر. وقتی به هیجان می‌آمد بلند می‌شد، یک وقت‌هایی هم راه می‌رفت. به‌نظرم مسخره بود که برای بیشتر خنداندنِ ما از جایش بلند می‌شد و آن‌همه انرژی صرف می‌کرد. بعد، وقتی مرد تا دو ‌روز هیچ‌کس خبردار نشد. این اصلا انصاف نبود.

فرخ گفت: «یادته رفته بودیم قزوین؟»

یادم بود. یک‌بار موقع دفن‌ عموخان و یک‌بار دیگر هم برای چهلمش رفتیم. منصور توی اتوبوس از اول تا آخرِ سفر گفته بود و ما خندیده بودیم. شکوفه‌خانم و دخترشان الناز تازه رفته بودند. شوخی‌‌های منصور شده بود در مزایای عالم مجردی و شرح آشپزی‌هایش و این‌که دوازده نوع غذا یاد گرفته همه هم با تخم‌مرغ.

گفتم: «فکر کن اگه دسته‌جمعی می‌رفتیم دبی چی می‌شد.»

«با منصور…»

«با منصور…» و زدیم زیر خنده و فحش دادیم به منصور. اول من بعد فرخ. بعد هم ساکت شدیم و دوتایی باهم سیگار دیگری روشن کردیم. سرمان پایین بود. من علف‌های کنار قبرها را نگاه می‌کردم. بعضی‌شان گل داده بودند. گل‌های ریز صحرایی زرد یا بنفش. فکر کردم لابد کودشان ذره‌های تجزیه شده‌ی آدم‌های توی خاک است که این‌قدر شفاف و خوش‌رنگ شده‌اند. فرخ باز سیگارش را زیر پا خاموش کرد و باز ته‌سیگارش را گذاشت میان دستمال. منصور بلندبلند توی جمع می‌گفت: «آقافرخ، جنتلمن واقعی.» فرخ هم سرش را پایین می‌انداخت و بعد از آن آرام‌تر و باطمانینه‌ی بیشتری به شوخی‌ها می‌خندید. جنتلمن دماغش را بالا کشید. از پشت عینک آفتابی نمی‌دیدم ولی طبیعی بود که گریه کند. خواستم حرف را عوض کنم: «فرخ عکسای دفعه‌ی آخر که رفته بودیم لاهیجان رو داری؟ رودبنه؟»

سرش را بالا گرفت و بهت‌زده نگاهم کرد. «چطور؟»

«همین‌طوری… آخرین سفر دسته‌جمعی بود دیگه؟»

«آره… وای آره.» ایستاد. کف دستش را کوبید به پیشانی‌. «ای داد… ای داد فرهاد…»

دوباره زد به پیشانی‌اش این بار با مشت. سرش را بلند کرد. یک دور دور خودش چرخید. سرش را با هر دو دست گرفت. موهایش را به‌هم ریخت و گیج و مبهوت به جای دوری خیره شد. انگار داشت فیلم بازی می‌کرد. من هم انگار داشتم فیلم نگاه می‌کردم، فیلمی که بالاخره تمام می‌شد و می‌فهمیدم آخرش چه می‌شود.

«چی شد؟»

«منصور وصیت‌نامه داشت؟»

«نه. هنوز فرصت نشده خرت‌وپرتاش رو بگردیم ولی اگه بود حتما به من می‌گفت.»

«ببین تو وکیلشی اما من یه چیزی می‌دونم که کسی نمی‌دونه. چی‌کار کنم فرهاد؟ اصلا یادم نبود… به دادم برس.»

بازوهایش را ‌گرفته بودم و تکان می‌دادم. مثل همان فیلم‌ها. می‌خواستم آرام بگیرد. جایی پیدا نمی‌کردم بنشانمش. روی قبرها هم که جنتلمن لباسش خاکی می‌شد. خودش نشست لبه‌ی یک قبر و دست من را هم گرفت و کشاند تا بنشینم روبه‌رویش و تا خواست حرف بزند هق‌هقش گرفت. کفری شدم. سیگار دیگری روشن کردم تا به هوایش صبر کنم. فرخ بود دیگر، برای خودش مراسمی داشت. ته‌تغاری مادرمان، نازپرورده‌ و عزیزکرده‌ی خانواده.

«فرهاد، اون روز که بارون می‌اومد یادته؟ سفر لاهیجان؟» سرش هنوز پایین بود و شقیقه‌هایش را با انگشت‌های دو دست فشار می‌داد. «بعد، فرداش آفتاب شد؟»

«خب بابا، حالا چه فرقی می‌کنه.»

دماغش را بالا کشید. رویش را برگرداند. «دِ فرق می‌کنه دیگه، فرق می‌کنه. بارونی که بعدش اون‌طوری آفتاب بشه فرق داره. منصور می‌گفت. تازه همون روز تو آسمون یه رنگین‌کمون بهم نشون داد. گفت چقدر خوبه آدم بشه کودِ پای درخت.»

انگار داشت هذیان می‌گفت. صدایش حزنی داشت که ساکتم کرد. تا آخر حرف‌هایش ساکت ماندم و چیزی که دستگیرم شد این بود که آن روزِ که بعد از باران آفتاب تابیده بود، رفته‌اند با منصور قدم بزنند و خیلی راه رفته‌اند تا رسیده‌اند به قبرستانِ کوچکِ رودبنه‌ی لاهیجان. بعد منصور از زیبایی و سرسبزی قبرستان بُهتش زده و به فرخ گفته که کاش می‌شد آن‌جا دفنش کنند. گفته دلش نمی‌خواهد توی ازدحام قبرستان‌های تهران و قبر دوطبقه‌ای بخوابد که به احتمال زیاد، شکوفه‌خانم هم روزی زیر یا رویش می‌خوابد. گفته بود دیگر بسش است. فرخ دماغش را بالا کشید. به شلوغیِ سه چهار ردیف آن‌طرف‌تر اشاره کرد و گفت: «دلش نمی‌خواست این‌طوری یادش کنیم. گفت می‌خوام هر وقت اومدین سر خاکم دسته‌جمعی بیاین شمال و بهتون خوش بگذره.» و منصور همان‌وقت ازش قول گرفته بود که وقتی مرد، ترتیبش را بدهد که آن‌جا زیر یک درخت پرتقال دفنش کنند. «می‌گفت دلم می‌خواد یه دختر روستایی با دامن سبز و نارنجیِ چین‌دار بیاد بالای سرم از اون درخت پرتقال بچینه.»

دیگر گوش نکردم. عصبانی بودم و به‌هم‌ریخته. مگر من وکیلش نبودم پس چرا یک کلمه هم به من نگفته بود. خودم را دلداری دادم که لابد می‌خواسته سر فرصت بگوید. اما یک‌جایی پس ذهنم می‌دانستم چرا.
 

متن کامل این مطلب را می‌توانید در شماره‌ی چهل‌ام، دی ۱۳۹۲ بخوانید.